الفبای اولیه مطالعه چیست ؟ قسمت دوم

انواع روش های مطالعه

اول : روش پس ختام 

این روش یکی از مهم ترین و معروف ترین روش های بهسازی حافظه است. نام این روش همانند نام انگلیسی آن (PQ4R) متشکل از حروف اول شش مرحله آن است. 

 

مراحل پیش خوانی 

در این مرحله کتاب یا مطلب به صورت یک مطالعه اجمالی و مقدماتی مطالعه شود. از جمله موارد این مرحله خواندن عنوان فصل ها، خواندن سطحی فصل، توجه به تصاویر، بخش های اصلی و فرعی و خلاصه فصل ها می‌باشد. هدف در این مرحله یافتن یک دید کلی نسبت به کتاب و ارتباط دادن بخش های مختلف کتاب با یکدیگر می‌باشد. 

 

مرحله سؤال کردن 

پس از مطالعه اجمالی موضوعات و نکات اصلی، به طرح سؤال در مورد آن ها بپردازید. این کار باعث افزایش دقت و تمرکز فکر و سرعت و سهولت یادگیری می‌گردد. 

 

مرحله خواندن 

در این مرحله به خواندن دقیق و کامل مطالب کتاب پرداخته، که هدف فهمیدن کلیات و جزئیات مطالب و نیز پاسخ گویی به سؤالات مرحله قبل می‌باشد. در مرحله خواندن برای فهم بهتر مطالب می‌توان از کارهایی مثل یادداشت برداری، علامت گذاری و خلاصه نویسی بهره جست. 

 

مرحله تفکر 

در این مرحله هنگام خواندن، ساختن سؤال ها و ایجاد ارتباط بین دانسته ‌های خود، درباره مطلب فکر کنید. در این مورد نیز مهم ترین اصل همان بسط معنایی است. بسط معنایی ممکن است در مراحل پنجم و ششم نیز یعنی در مراحل از حفظ گفتنی و مرور کردن نقشی داشته باشد. 

 

مرحله از حفظ گفتن

در این مرحله باید بدون مراجعه به کتاب و از حفظ به یادآوری مطالب خوانده شده پرداخته شود و بار دیگر به سؤالاتی که خود فرد طرح کرده بود پاسخ دهد. در این جا باید مطالب آموخته شده را در قالب کلمات برای خود کرده، در غیر این صورت لازم است که مجددا به خواندن مطالبی که آموخته نشده پرداخته شود. مرحله از حفظ گفتن در پایان هر بخش انجام می‌گیرد و وقتی بخش های یک فصل به اتمام رسید به مرحله بعد، یعنی مرور کردن یا آزمون وارد می‌شویم. 

 

مرحله مرور کردن 

این مرحله، که مرحله آزمون نیز می‌باشد، در پایان هر فصل انجام می‌گیرد. در این جا به مرور موضوعات اصلی و نکات مهم و نیز ارتباط مفاهیم مختلف به یکدیگر پرداخته و در صورت برخورد با موضوعات مورد اشکال به متن اصلی یا مرجع مراجعه شود. یکی از راه های کمک به این مرحله پاسخگوئی به سوالات و تمرینات پایان فصل است. اجرای این مرحله می‌تواند مقداری از اضطراب امتحان را کاهش دهد. 

 

دوم : روش دقیق خوانی 

هدف از این مرحله این است که مطالب کامل و دقیق درک شده و به صورتی سازمان یافته و منظم در حافظه نگهداری شود. برخی از فنون موجود که می‌تواند به روش دقیق خوانی کمک کند عبارتند از: 

 

تکنیک خلاصه برداری 

به نوشتن عبارت، مفاهیم و موضوعات کلیدی متن پرداخته، به طوری که در مرور مطالب، با نگاه کردن و خواندن خلاصه‌ ها، همه مطالب خوانده شده را یاد آوری کند. یک روش بسیار مطلوب این است که از خلاصه‌ ها نیز دوباره خلاصه برداری شود.

 

تکنیک سازماندهی مطالب 

این تکنیک باعث افزایش درک و سرعت یادگیری و سهولت در بازیابی مطالب آموخته شده می‌شود. برای سازماندهی مطالب استخراج سه بخش از متن اصلی مورد مطالعه لازم است که عبارتند از:

موضوع اصلی: که تمامی مطالب را در بر می‌گیرد و بقیه مطالب حول و حوش آن می‌چرخد.

نکته ‌های اصلی: خطوط و اندیشه ‌های اصلی و مهم هستند که در مجموع موضوع اصلی را می‌سازند و از صراحت بیشتری برخوردار است.

نکات جزئی: اطلاعات جزئی‌تر هستند که به صورت مثال ها، نمونه‌ها، عکس و تصویر اطلاعات واقعی مطرح می‌گردند. 

 

تکنیک علامت گذاری در متن 

در این تکنیک علامت هایی را بر روی متن اصلی انجام داده، از قبیل علامت گذاری به شکل های مختلف در متن، خط کشیدن زیر عبارات مهم، حاشیه نویسی و... ، این موارد بسته به سلیقه‌ های افراد متفاوت می‌باشد. اما نکته مهمی که در هر نوع علامت گذاری حائز اهمیت است این که بهتر است همانند تکنیک، سازماندهی مطالب را در سه دسته مجزا (موضوع اصلی، نکته اصلی، موارد جزئی) قرار داده و آن ها را با علامت های مختلف نشان دهید. در کنار روش مطالعه عوامل محیطی نیز در میزان یادگیری تأثیر دارد. یک محیط مناسب باعث توجه و تمرکز بهتر و بیشتری می‌شود. 

 

حذف عوامل مزاحم فکری 

مواردی هست که بخش عظیمی از وقت و فعالیت ذهنی را به خود مشغول می‌دارند که هیچ رابطه با موضوع ندارند، موضوعاتی مانند رفتار معلمان و استادان، افزایش شهریه و نوع رفت و آمد و…

برخی موضوعات هستند که موقع مطالعه اگر به آن ها فکر شود از کارایی مطالعه می‌کاهد. برخی حتی خیال پردازی هایشان را موقع مطالعه انجام می‌دهند؛ که به شدت فکر را آشفته کرده و تمرکز را از بین می‌برد. توصیه کلی این است که اگر ذهن خود را از افکار مختلف پاک کنید تا بر روی موضوع مورد مطالعه تمرکز کنید، مطالعه را کنار بگذارید و زمانی مطالعه را شروع کنید که سرحال، علاقمند و متمرکز هستید. 

 

فراهم کردن محیط مناسب 

محل و مکانی که مطالعه در آن جا انجام می‌شود باید مناسب باشد. منظور از محل مناسب مکانی است که آرام، ساکت و دور از عوامل مزاحم محیطی باشد. این باعث تمرکز بهتر روی موضوع مطالعه می‌شود. بعضی افراد محل و زمانی را برای مطالعه انتخاب می‌کنند که بسیار شلوغ و پر سر و صدا است و بعضی از افراد رختخواب را برای مطالعه انتخاب می‌کنند و توقع یادگیری سطح مطلوب را دارند، ولی از این حقیقت غافل هستند که این محل ها بدترین محل برای مطالعه است. 

 

بارها شنیده ایم که دانش آموزی می گوید: 

(( دیگر حال و حوصله خواندن این کتاب را ندارم )) یا (( آن قدر از این کتاب خسته شده ام که قابل گفتن نیست )) و یا (( هر چقدر می خوانم مثل این که کمتر یاد می گیریم )) و یا (( 10 بار خواندم و تکرار کردم ولی باز هم یاد نگرفتم )) به راستی مشکل چیست ؟

آیا برای یادگیری درس واقعا باید 10 بار کتاب را خواند؟  آیا باید دروس خود را پشت سر هم مرور کرد؟ و آیا باید ده ها بار درس را تکرارکرد تا یاد گرفت ؟

مطمئنا اگر چنین باشد، مطالعه کاری سخت و طاقت فرسا است. اما واقعیت چیزی دیگر است. واقعیت آن است که این گروه از فراگیران، روش صحیح مطالعه را نمی دانند و متاسفانه در مدرسه هم چیزی راجع به چگونه درس خواندن نمی آموزند. یادگیری و مطالعه، رابطه ای تنگاتنگ و مستقیم با یکدیگر دارند، تا جایی که می توان این دو را لازم و ملزوم یکدیگر دانست. برای این که میزان یادگیری افزایش یابد باید قبل از هرچیز مطالعه ای فعال و پویا داشت .

 

شیوه صحیح مطالعه، چهار مزیت عمده زیر را به دنبال دارد:

1- زمان مطالعه را کاهش می دهد

2- میزان یادگیری را افزایش می دهد

3- مدت نگهداری مطالب در حافظه را طولانی تر می کند

4- به خاطرسپاری اطلاعات را آسان تر می سازد

برای داشتن مطالعه ای فعال و پویا نوشتن نکات مهم درحین خواندن ضروری است تا برای مرور مطالب، دوباره کتاب را نخوانده و در زمانی کوتاه از روی یادداشت های خود مطالب را مرور کرد. یادداشت برداری، بخشی مهم و حساس از مطالعه است که باید به آن توجهی خاص داشت چون موفقیت شما را تا حدودی زیاد تضمین خواهد کرد و مدت زمان لازم برای یادگیری را کاهش خواهد داد. خواندن بدون یادداشت برداری یک علت مهم فراموشی است.

 

شش روش مطالعه :

خواندن بدون نوشتن، خط کشیدن زیر نکات مهم، حاشیه نویسی، خلاصه نویسی، کلید برداری، خلاقیت و طرح شبکه ای مغز 

1- خواندن بدون نوشتن:

روش نادرست مطالعه است. مطالعه فرآیندی فعال و پویا است و برای نیل به این هدف باید از تمام حواس خود برای درک صحیح مطالب استفاده کرد. باید با چشمان خود مطالب را خواند، باید در زمان مورد نیاز مطالب را بلند بلند تکرار کرد و نکات مهم را یادداشت کرد تا هم با مطالب مورد مطالعه درگیر شده و حضوری فعال و همه جانبه در یادگیری داشت و هم در هنگام مورد نیاز، خصوصا قبل از امتحان، بتوان از روی نوشته ها مرور کرد و خیلی سریع مطالب مهم را مجددا به خاطر سپرد.

2- خط کشیدن زیر نکات مهم:

این روش شاید نسبت به روش قبلی بهتر است ولی روش کاملی برای مطالعه نیست چرا که در این روش بعضی از افراد به جای آن که تمرکز و توجه به روی یادگیری و درک مطالب داشته باشند ذهن شان معطوف به خط کشیدن زیر نکات مهم می گردد. حداقل روش صحیح خط کشیدن زیر نکات مهم به این صورت است که ابتدا مطالب را بخوانند و مفهوم را کاملا درک کنند و سپس زیر نکات مهم خط بکشند نه آن که در کتاب به دنبال نکات مهم بگردند تا زیر آن را خط بکشند.

3- حاشیه نویسی:

این روش نسبت به دو روش قبلی بهتر است ولی باز هم روشی کامل برای درک عمیق مطالب و خواندن کتب درسی نیست ولی می تواند برای یادگیری مطالبی که از اهمیتی چندان برخوردار نیستند مورد استفاده قرار گیرد.

4- خلاصه نویسی:

در این روش شما مطالب را می خوانید و آن چه را که درک کرده اید به صورت خلاصه به روی دفتری یادداشت می کنید که این روش برای مطالعه مناسب است و از روش های قبلی بهتر می باشد چرا که در این روش ابتدا مطالب را درک کرده سپس آن ها را یادداشت می کنید اما باز هم بهترین روش برای خواندن نیست.

5- کلید برداری:

روشی بسیار مناسب برای خواندن و نوشتن نکات مهم است. در این روش شما بعد از درک مطالب، به صورت کلیدی نکات مهم را یادداشت می کنید و در واقع کلمه کلیدی کوتاه ترین، راحت ترین، بهترین و پر معنی ترین کلمه ای است که با دیدن آن، مفهوم جمله تداعی شده و به خاطر آورده می شود .

6- خلاقیت و طرح شبکه ای مغز:

این روش بهترین شیوه برای یادگیری خصوصا فراگیری مطالب درسی است. در این روش شما مطالب را می خوانید بعد از درک حقیقی آن ها نکات مهم را به زبان خودتان و به صورت کلیدی یادداشت می کنید و سپس کلمات کلیدی را به روی طرح شبکه ای مغز می نویسد ( در واقع نوشته های خود را به بهترین شکل ممکن سازماندهی می کنید و نکات اصلی و فرعی را مشخص می کنید) تا در دفعات بعد به جای دوباره خوانی کتاب، فقط به طرح شبکه ای مراجعه کرده و با دیدن کلمات کلیدی نوشته شده به روی طرح شبکه ای مغز، آن ها را خیلی سریع مرور کنید. این روش درصد موفقیت تحصیلی شما را تا حدود بسیار زیادی افزایش می دهد و درس خواندن را بسیار آسان می کند و بازده مطالعه را افزایش می دهد.